شاید این جمله که سکوت علامت رضا است را شنیده باشیم. در مواقعی که افراد در حال معامله یا در مقابل در‌خواست دیگران سکوت اختیار می‌کنند، می‌گوییم پس شخص برای انجام اینکار و یا برای این درخواست رضایت دارد زیرا از قدیم می‌گفتند سکوت علامت رضا است. اما در قانون خلاف این اصل را مطرح کرده است و قانون مخالف عرف سخن می‌گوید، و در بسیاری از موارد سکوت را علامت رضا نمی‌داند و به آن ترتیب اثر نمی‌دهد. به راستی سکوت در حقوق چه معنا و ارزشی دارد؟

اراده‌ باطنی و اراده‌ ظاهری | سکوت در حقوق

اراده‌ باطنی امری درونی است و به تنهایی اثری در حقوق ندارد. برای آنکه دو اراده با هم توافق کنند ناچارا باید اعلام شوند زیرا در صورتی دو طرف می‌توانند از نیت درونی یکدیگر آگاه شوند که قصدشان با وسایلی از قبیل لفظ و نوشته ابراز گردد.

بحث در این است که قانون ایران اراده باطنی را معتبر می‌داند یا اراده ظاهری را؟!

به طور کلی می‌توان بیان نمود که اراده ظاهری در حقوق اهمیت دارد و اراده باطنی چون در ذهن افراد است تا زمانی که به وسیله الفاظ ابراز نشود اثری ندارد. قانونگذار اراده ظاهری را ملاک قرار می‌دهد و اصل می‌داند.

اعلام صریح اراده | سکوت در حقوق

معمولا دو طرف اراده‌ خود را صراحتا اعلام می‌کنند. مرسوم است که دو طرف معامله گفتگو می‌کنند و پس از توافق درباره‌ شرایط عقد مدلول عقد انشا می‌شود ولی چون اثبات آن‌چه بر ‌آنان گذشته با شهادت‌ شهود دشوار است نتیجه‌ گفتگو‌های خود را با نوشتن ثبت می‌کنند.

اعلام صریح اراده با نوشته نیز امکان دارد زیرا نوشته نیز مثل صوت وسیله‌ عرفی انتقال معانی است پس دو طرف می‌توانند به وسیله نامه خصوصی یا اعلان در روزنامه یا پیام الکترونیکی با هم معامله کنند.

طبق ماده ۱۹۲ قانون مدنی در مواردی که طرفین یا یکی از آن‌ها نتواند با ادای کلمات اراده‌ خود را اعلام کند اشاره‌ای که قصد و رضای او را برساند کافی است.

این ماده در اصل مربوط به اشخاص گنگ و لال می‌شود که می‌توانند با اشاره مقصود خود را بیان کنند.

اعلام ضمنی اراده

به غیر از مواردی که قانون بیان صریح اراده را ضروری دانسته است اراده ممکن است به طور ضمنی اعلام شود.

اکثر حقوقدانان معتقدند هرگاه اعلام اراده به وسیله تلفظ و نوشته یا اعمالی که به طور معمول برای این منظور به کار می‌رود بیان اراده‌، صریح است ولی رضایتی که از سایر اعمال و وقایع استنباط شود غیرصریح است یعنی به هدف اعلام‌کننده تکیه دارند که باید به منظور معامله کردن باشد.

سکوت و بیان اراده

تا وقتی اراده شخص اعلام نشده هیچ‌کس از درون او آگاه نیست شخص ساکت وضع مبهمی دارد و به درستی نمی‌توان فهمید موافق قرارداد است یا مخالف آن، به خصوص زمانی که دو طرف قرارداد در یک مجلس نیستند این ابهام بیشتر حس می‌شود.

اثر سکوت را با توجه به اوضاع و احوال و شرایط موجود تفسیر می‌کنند نه اینکه به طور کلی یک تفسیر برای آن وجود داشته باشد.

مثال

در فرضی که تاجری پیشنهاد خرید کالایی را از اصفهان به شیراز بفرستد تا زمانی که به این پیشنهاد پاسخ داده نشده و موعد عرفی آن نیز نگذشته باشد هیچ نسبتی به تاجر شیرازی نمی‌توان داد، به همین علت قانون مدنی مستفاد از ماده ۲۴۹ سکوت را دلیل رضایت ندانسته است.

مستفاد از ماده ۵۰۱ قانون مدنی سکوت موجر در برابر مستاجری که پس از پایان مدت به سکونت خود ادامه می‌دهد نشانه‌ تراضی بر ادامه‌ وضع پیشین تلقی می‌شود.

در فرض دیگر اگر کسی سال‌های زیادی خریدار مجله‌ خاصی بوده است پس از پایان مدت قرارداد نسخه‌هایی را که برای او فرستاده می‌شود بگیرد، سکوت او نشانه‌ تمایل بر ادامه‌ خرید مجله است و نمی‌تواند از پرداختن قیمت آن‌ها خودداری کند.

هم در این فرض و هم در مستفاد ماده ۵۰۱ قانون مدنی سکوت دلیل بر رضایت قلمداد می‌شود اما در فرض اول سکوت دلیل نارضایتی است‌. پس همانطور که بیان شد تفسیر سکوت براساس اوضاع و احوال موجود متفاوت است.

برای دریافت اطلاعات بیشتر در سکوت در حقوق ایران، به کانال تلگرام حقوقی وکیل دات کام مراجعه نمایید . کارشناسان مرکز مشاوره حقوقی وکیل دات کام نیز آماده اند تا با ارائه خدماتی در زمینه مشاوره حقوقی تلفنی وکیل دات کام به سوالات شما عزیزان پیرامون سکوت در حقوق ایران پاسخ دهند.